×
COVID-19: wiarygodne źródło wiedzy

Ślina


Zakład Dydaktyki Medycznej - Wydział Lekarski, Kraków

Ślina znajduje się w jamie ustnej – obok zębów, przyzębia, języka i dziąseł. Stanowi ona naturalne środowisko jamy ustnej, o czym może się przekonać każdy, komu jej zabrakło – i odczuł na przykład wysuszenie jamy ustnej i języka w trakcie zabiegu stomatologicznego, po spoczynku nocnym (szczególnie u oddychających przez usta), po spożyciu alkoholu lub w ramach objawów ubocznych pewnych chorób lub stosowania leków. Każdy, kto choć raz doznał takiego stanu, świetnie zrozumie, dlaczego ślina jest taka ważna. W tym momencie może się pojawić kilka pytań, na które postaram się odpowiedzieć.

Co to jest ślina i skąd się bierze?

Ślina w 99% składa się z wody i składników organicznych (białek i enzymów) oraz nieorganicznych (jonów wapnia, fluorkowych, fosforanowych, węglanowych, sodu, potasu, chlorkowych i innych). Dodatkowo w skład śliny wchodzi przesięk surowiczy, wydzielina szczelin dziąsłowych (czyli płyn dziąsłowy), wydzieliny z nosa i gardła, złuszczone komórki nabłonka, leukocyty (komórki krwi – białe ciałka – odpowiedzialne za odporność organizmu), drobnoustroje i resztki pokarmowe.

Ślinę produkują gruczoły ślinowe – 6 dużych oraz 200–400 małych – umiejscowione w różnych częściach jamy ustnej. Nie występują jedynie w dziąsłach i przedniej części podniebienia. Około 90% śliny wytwarzają duże gruczoły ślinowe – pozostałą część – małe. Wyróżnia się 3 rodzaje gruczołów ślinowych w zależności od rodzaju śliny, jaką produkują; są to gruczoły surowicze, śluzowe i mieszane.

Duże gruczoły ślinowe są parzyste, co oznacza, że występują symetrycznie po obu stronach jamy ustnej człowieka.

Największe gruczoły produkujące ślinę to parzyste ślinianki przyuszne. Ich wydzielina dostaje się do jamy ustnej specjalnymi przewodami (przewód Stenona), których ujścia znajdują się na błonie śluzowej policzka w okolicy zębów trzonowych szczęki (czasami na wysokości górnej „siódemki”, a czasami pomiędzy górną „szóstką” i „siódemką”). Ślina wytwarzana przez ślinianki przyuszne jest wodnista, surowicza i bogata w enzymy.

Druga para dużych gruczołów ślinowych – ślinianki podżuchwowe – mają ujścia swoich przewodów (Whartona) za dolnymi „jedynkami”. Ich wydzielina w większości zawiera komponent surowiczy, ale generalnie jest mieszana.

Przewody wyprowadzające (Bartholina) trzeciej pary ślinianek, czyli gruczołów podjęzykowych, uchodzą obok przewodów Whartona. Ślina wydzielana przez te ślinianki jest również mieszana, z przewagą śluzowej.

Czysto śluzowa wydzielina wydzielana jest tylko przez małe gruczoły ślinowe zlokalizowane na podniebieniu miękkim. Taka ślina jest lepka i gęsta.

Ile śliny powstaje dziennie?

W ciągu doby ślinianki produkują średnio od 0,5 do 1 litra śliny. Większość, aż 90–98% śliny powstaje w ciągu dnia. Szybkość wydzielania śliny w trakcie snu wynosi około 0,25 ml/min, a podczas mówienia i jedzenia ta wartość wzrasta do 10 ml/min. Stymulowana ślina stanowi około 80% całej objętości śliny.

Jakie są funkcje śliny?

Ślina ma duże znaczenie dla wielu tkanek i procesów odbywających się w jamie ustnej, zarówno dla tkanek miękkich – błony śluzowej – jak i twardych – zębów. Uczestniczy w procesie żucia i trawienia.

Wyróżnia się trzy główne funkcje śliny: ochronną, związaną z przyjmowaniem pokarmów i związaną z mową.

Działanie ochronne śliny jest realizowane na kilka sposobów. Po pierwsze, ślina ma działanie antybakteryjne, przeciwgrzybicze i przeciwwirusowe, zawiera bowiem specjalne związki, takie jak laktoferryna czy lizozym. Wpływa na osadzanie się bakterii w jamie ustnej, ich metabolizm i wzrost. Obecność śliny powoduje zmniejszenie ilości potencjalnie produkowanych przez bakterie kwasów, których niekorzystne działanie wytłumaczę w dalszej części artykułu.

Po drugie, dzięki zawartości wody i innych substancji ślina jest naturalnym lubrykantem i odpowiada za nawilżenie, rozcieńczanie i usuwanie substancji dostających się do jamy ustnej. Przyspieszenie usuwania resztek pokarmowych, a szczególnie cukrów dostarczanych z dietą, należy do najważniejszych funkcji śliny. Stosowanie gumy do żucia po posiłku stymuluje wydzielanie śliny, dzięki czemu resztki pożywienia są szybciej usuwane.

WAŻNE!

Gumę do żucia można żuć tylko do momentu utraty jej smaku (około 5 minut), ponieważ po tym czasie traci swoje właściwości. Dłuższe żucie gumy może spowodować niekorzystne zmiany w mięśniach żucia i nadmierne ścieranie zębów. Po każdym posiłku warto również wypłukać intensywnie usta lub je wyszczotkować.

Po trzecie, ślina ma działanie buforujące kwasy. Oznacza to, że jeśli do jamy ustnej dostaną się jakieś kwaśne związki (takie jak napoje gazowane czy produkty bakteryjnej przemiany materii, czyli „przetworzone” przez bakterie resztki jedzenia), to ślina je do pewnego stopnia neutralizuje. Jest to o tyle ważne, że w kwaśnym środowisku jamy ustnej wzrasta częstość występowania próchnicy. Bardzo znaczący przykład stanowi próchnica kwitnąca (czyli obejmująca wszystkie powierzchnie zęba, nawet te rzadko objęte procesem próchnicowym), występująca na przykład u osób po napromienianiu okolic głowy i szyi oraz u osób starszych, u których zmniejszyło się wydzielanie śliny. Wydzielanie śliny może się zmniejszyć z wiekiem, a także z powodu uszkodzenia ślinianek w wyniku leczenia nowotworów z zastosowaniem radioterapii. Dodatkowo pacjenci w podeszłym wieku często przyjmują liczne i różne leki, a niektóre z nich mogą wpływać negatywnie na ilość wydzielanej śliny.

Po czwarte, ślina wpływa na strukturę szkliwa zębów (zewnętrzna tkanka zęba dokładniej opisana w artykule pt. Budowa zębów i przyzębia). Szkliwo jest ciągle przebudowywane w procesie demineralizacji (co można wytłumaczyć jako ciągłe tracenie jonów z powierzchni zęba) i remineralizacji (jest to proces odwrotny do demineralizacji i polega na wbudowywaniu jonów w powierzchnię zęba). W jednym momencie przeważa remineralizacja, a w innym demineralizacja. Przewaga jednego procesu nad drugim zależy od pH śliny (czyli tego, jak bardzo jest ona kwaśna) i stężenia zawartych w ślinie jonów wapnia, fosforanowych i fluorkowych. Demineralizacja jest procesem negatywnym i jeśli nie jest odpowiednio równoważona przez remineralizację, to struktura szkliwa ulega uszkodzeniu, co umożliwia powstawanie próchnicy. Duża zawartość jonów wapnia, fosforanowych i fluorkowych i jednoczesne wyeliminowanie środowiska kwaśnego (poprzez szczotkowanie zębów, unikanie picia słodzonych napojów, żucie gumy bezcukrowej oraz wcześniej wymienione działanie buforujące śliny) umożliwia remineralizację struktury szkliwa, co zabezpiecza ząb przed próchnicą. Dodatkowo naturalny ząb zawiera wapń. Jednak stosowanie past z fluorem wypiera wapń i w szkliwie zastępuje go fluor. Szkliwo bogate w fluor jest bardziej odporne na atak kwasów i stąd dentyści namawiają swoich pacjentów do stosowania past do zębów z fluorem. Fluor wpływa również na proces tworzenia zębów (w momencie, gdy jeszcze są zawiązkami w kości) oraz bezpośrednio na metabolizm bakterii.

Druga funkcja śliny obejmuje jej wpływ na przyjmowanie pokarmów. Odpowiada ona za przygotowanie kęsa do połknięcia, częściowe strawienie pokarmu oraz umożliwia odczuwanie smaku.

Ostatnią funkcją śliny jest udział w mowie. Jak ważne jest nawilżenie jamy ustnej podczas mówienia, przekonał się każdy, kto choć raz odczuł suchość jamy ustnej – na przykład gdy chciał coś powiedzieć zaraz po przebudzeniu.

Podsumowanie

Ślina wszechstronnie oddziałuje na nasz organizm, a szczególnie ważny jest jej wpływ na powstawanie próchnicy i zabezpieczenie zębów przed próchnicą.

22.10.2015
Doradca Medyczny
  • Czy mój problem wymaga pilnej interwencji lekarskiej?
  • Czy i kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
  • Dokąd mam się udać?
+48

w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł

Zaprenumeruj newsletter

Na podany adres wysłaliśmy wiadomość z linkiem aktywacyjnym.

Dziękujemy.

Ten adres email jest juz zapisany w naszej bazie, prosimy podać inny adres email.

Na ten adres email wysłaliśmy już wiadomość z linkiem aktywacyjnym, dziękujemy.

Wystąpił błąd, przepraszamy. Prosimy wypełnić formularz ponownie. W razie problemów prosimy o kontakt.

Jeżeli chcesz otrzymywać lokalne informacje zdrowotne podaj kod pocztowy

Nie, dziękuję.
Poradnik świadomego pacjenta