×
COVID-19: wiarygodne źródło wiedzy

Zanikanie kości po utracie zębów


Zakład Dydaktyki Medycznej - Wydział Lekarski, Kraków

Budowa kości

Kość – jedna z tkanek twardych ludzkiego organizmu – razem z chrząstką jest klasyfikowana jako tkanka podporowa. Co ciekawe, jedynym czynnikiem decydującym o wyspecjalizowaniu się mezenchymy (czyli podścieliska) w kość lub chrząstkę jest ciśnienie parcjalne tlenu. Na kość składają się składniki organiczne i nieorganiczne, które mają kształt kryształków. To właśnie obecność składników nieorganicznych powoduje, że kość można zaliczyć do tkanek zmineralizowanych, czyli twardych. Pod tym względem przypomina ona jedną z tkanek zęba, a mianowicie zębinę. W zębie zębinę przykrywa w obrębie korony zęba szkliwo, a cement korzeniowy w obrębie korzenia. Kość również jest tkanką, która nie jest przystosowana do bycia odkrytą.

Wśród składników organicznych kości, które wagowo stanowią 30–35%, można wymienić włókna kolagenowe i macierz (matrix), zbudowaną z różnego rodzaju białek i lipidów (tzn. tłuszczów). Składniki organiczne układają się w blaszki, pomiędzy którymi ułożone są składniki nieorganiczne – kryształki dihydroksyapatytu o wzorze chemicznym Ca10(PO4)6(OH-)2. Jest to ten sam związek, który buduje szkliwo i zębinę, a jego jony wapniowe (Ca2+) są zamieniane przez fluor, wzmacniając tkanki zęba.

Tkanka kostna jest tkanką żywą i cały czas podlega procesowi budowania i niszczenia. Za te dwa procesy są odpowiedzialne zawarte w niej komórki.

Należą do nich:

  • komórki prekursorowe, inaczej osteogenne, odpowiedzialne za zapoczątkowanie tworzenia tkanki kostnej, które następnie są przekształcane w inne komórki – osteoblasty
  • osteoblasty produkują składniki organiczne kości i uczestniczą w ich mineralizacji; wspomagają również resorpcję (czyli niszczenie) kości
  • osteocyty – podstawowe komórki występujące w dojrzałej tkance kostnej – wpływają na indukcję (czyli rozpoczynanie) przebudowy kości w kierunku działania obciążeń mechanicznych, dzięki czemu kość je lepiej znosi; mają liczne wypustki, którymi mogą się łączyć z komórkami sąsiednimi i współdziałać w bardzo ważnym procesie przebudowy kości
  • osteoklasty odpowiadają za niszczenie kości.

Typy tkanki kostnej

Wyróżnia się dwa typy dojrzałej tkanki kostnej: kość zbita (inaczej hawersjańska) oraz gąbczasta (czyli beleczkowa). Podstawową różnicę między tymi typami kości stanowi ich twardość. Kość zbita jest bardzo twarda i buduje przez to trzony kości długich (takich jak kość udowa, piszczelowa, ramienna), okolice nasad kości długich (czyli części kości znajdujących się w okolicy stawów) i stanowi zewnętrzną warstwę wszystkich kości płaskich (takich jak łopatka, talerz biodrowy). W obrębie jamy ustnej buduje na przykład zewnętrzną część żuchwy.

Drugi typ kości to kość gąbczasta. Występują w niej beleczki kostne, a na zdjęciu rentgenowskim jej obraz przypomina siateczkę. Ta kość wypełnia głównie wnętrze kości płaskich oraz występuje we wcześniej już opisanych nasadach kości długich.

Fizjologia kości

Kość ulega ciągłemu procesowi przebudowy. U człowieka w okresie wzrostu przeważają procesy tworzenia kości, a w późniejszym okresie – starczym – procesy niszczenia kości. Stąd też wynika większa łamliwość kości u osób w podeszłym wieku.

Przebudowa zachodzi o wiele szybciej w unaczynionej kości gąbczastej niż w zbitej. Proces ten rozpoczyna się od niszczenia kości przez osteoklasty, czyli od jej resorpcji. Następnie komórki osteogenne są przekształcane w osteoblasty, które rozpoczynają proces przebudowy kości. Proces ten trwa około 3 miesięcy, przy czym faza resorpcji jest dużo krótsza od fazy kościotworzenia. W organizmie jednocześnie istnieje około 2 milionów jednostek przebudowujących kość.

Gojenie złamań i zębodołu po usunięciu zęba

Zarówno złamana kość, jak i jej ubytek powstały w wyniku usunięcia zęba podlegają odpowiednim procesom. W miejscu złamania czy usuniętego zęba powstaje skrzep. Na kolejnym etapie ulega on resorpcji – czyli zanikaniu – i jednocześnie rozpuszczeniu ulegają odcinki kości zawierające martwe komórki. Następuje namnażanie komórek prekursorowych, które zamieniają się w osteoblasty odpowiedzialne za budowę kości. Zaczynają one produkcję pierwotnej tkanki kostnej – kostniny – która w późniejszym okresie ulega przebudowywaniu i przemodelowaniu, tworząc kość. W przypadku dużych ubytków kości można zastosować bloczki kostne, które nie zawierają wprawdzie żywych komórek, stanowią jednak swego rodzaju rusztowanie dla kości i zmniejszają obszar, który musi być wypełniony kostniną. W przypadku zastosowania bloku kostnego kostnina jest wytwarzana w zasadzie tylko w szczelinie złamania – czyli na styku między kością a zastosowanym bloczkiem kostnym. W badaniach wykazano, że po 30 dniach 88% zębodołu wypełnia zmineralizowana tkanka kostna.

Niestety w badaniach na zwierzętach stwierdzono, że po 6 miesiącach przebudowywania i modelowania ilość tkanki kostnej spada do 15%...

Zanikanie wyrostka zębodołowego

Po usunięciu zęba następuje fizjologiczny proces zaniku wyrostka zębodołowego – jest to tzw. zanik czynnościowy. Dotyczy to zarówno pionowego, jak i poziomego wymiaru kości. Fizjologicznie największy zanik dotyczy ściany policzkowej zębodołu, co wynika z utraty jej fizjologicznej funkcji. Policzkowa blaszka zbita zębodołu, której zadanie polega na zakotwiczeniu zęba, w momencie jego usunięcia przestaje być potrzebna i zanika. Według niektórych autorów zanik może obejmować do 25–30% wysokości zębodołu i aż 50–60% jego szerokości w ciągu pierwszych trzech miesięcy po usunięciu zęba, a następnie jego tempo maleje do 1% na rok.

Dlaczego te wartości różnią się od podanych w poprzednim punkcie? Po pierwsze dlatego, że u ludzi badania są inaczej prowadzone. Można się domyślać, że w przypadku zwierząt bardziej dokładnie badano ilość zanikłej kości wycinając ja odcinkowo. Taki wycięty bloczek kości można zbadać dużo dokładniejszymi przyrządami. Po drugie metabolizm kości ludzkiej prawdopodobnie różni się od metabolizmu kości zwierzęcej. Po trzecie u każdej osoby zanik kości postępuje w innym tempie. Zależy to od stresu, wieku, stopnia odżywienia, niedoborów witamin i mikroelementów, ogólnego stanu zdrowia i ewentualnych chorób przewlekłych, takich jak niekontrolowana cukrzyca, przyjmowanych leków (np. leków sterydowych i cytotoksycznych), jak również stężenia hormonów. Również palenie tytoniu nie pozostaje bez wpływu na zanik kości. Na szybkość zaniku kości wpływają ponadto czynniki miejscowe, jak wcześniejsze ubytki kości spowodowane zapaleniem przyzębia (więcej o zapaleniach przyzębia mogą Państwo przeczytać w artykule pt. Zapalenia przyzębia), zmianami okołowierzchołkowymi związanymi z chorobami miazgi (w dziale Choroby zębów i ich leczenie znajdą Państwo cały artykuł pt. Leczenie kanałowe dotyczący chorób miazgi i ich leczenia) i wiele innych. Pewną rolę odgrywają także takie czynniki, jak grubość blaszki kostnej, chemiczne, termiczne lub mechaniczne uszkodzenie skrzepu oraz sposób usunięcia zęba. Niestety w niektórych przypadkach – szczególnie bardzo zniszczonych zębów – podczas zabiegu istnieje konieczność usunięcia policzkowej części kości zębodołu, niekiedy więc zanik kostny postępuje bardzo szybko i jest bardzo znaczny, szczególnie u osób obciążonych którymś z czynników predysponujących do utraty kości.

Muszę zaznaczyć, że proces zanikania kości dotyczy nie tylko kości zębodołu, z którego został usunięty ząb, lecz również kości otaczającej zęby sąsiednie. Dlatego też – jeśli jest taka możliwość – należy leczyć, a nie usuwać zęby (więcej na ten temat w  artykule pt. Dlaczego trzeba uzupełniać brakujące zęby?).

21.10.2015
Doradca Medyczny
  • Czy mój problem wymaga pilnej interwencji lekarskiej?
  • Czy i kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
  • Dokąd mam się udać?
+48

w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł

Zaprenumeruj newsletter

Na podany adres wysłaliśmy wiadomość z linkiem aktywacyjnym.

Dziękujemy.

Ten adres email jest juz zapisany w naszej bazie, prosimy podać inny adres email.

Na ten adres email wysłaliśmy już wiadomość z linkiem aktywacyjnym, dziękujemy.

Wystąpił błąd, przepraszamy. Prosimy wypełnić formularz ponownie. W razie problemów prosimy o kontakt.

Jeżeli chcesz otrzymywać lokalne informacje zdrowotne podaj kod pocztowy

Nie, dziękuję.
Poradnik świadomego pacjenta