×
COVID-19: wiarygodne źródło wiedzy

Budowa zębów i przyzębia

dr n. med. Iwona M. Tomaszewska
Zakład Dydaktyki Medycznej - Wydział Lekarski, Kraków
Realizacja filmu Wyścig zębów: Maciej Sarna

W jamie ustnej dorosłego człowieka prawidłowo znajduje się od 28 do 32 zębów. Po 8 siekaczy (w każdym łuku po 2 siekacze przyśrodkowe – tzw. jedynki, 2 siekacze boczne – tzw. dwójki), 4 kły (po 2 „trójki”), 8 przedtrzonowców (po dwie „czwórki” i „piątki” w łuku) i od 8 do 12 trzonowców (dwie „szóstki” i „siódemki” i u niektórych dwie „ósemki” w łuku).

Różnica w liczbie zębów związana jest z ewolucją człowieka. Nasi przodkowie mieli więcej zębów, ponieważ ich pokarm był inaczej zbilansowany. Nasza obecna dieta nie wymaga tak intensywnego przeżuwania.

W uzębieniu mlecznym nie ma grupy zębów przedtrzonowych i nigdy nie występują trzecie zęby trzonowe, więc w sumie jest 20 zębów. W każdym łuku zębowym znajdują się 4 siekacze (dwie „jedynki” i dwie „dwójki”), dwa kły (czyli inaczej „trójki”) i 4 zęby trzonowe (po dwie „czwórki” i „piątki”).

Każdy ząb ma specyficzną budowę i składa się z różnych tkanek i elementów.

Budowa anatomiczna zęba (czyli z jakich części składa się ząb)

Ząb składa się z 2 podstawowych elementów: korony i korzenia.

Korona to cała część zęba widoczna ponad dziąsłem w jamie ustnej. Miejsce połączenia korzenia i korony to tak zwana szyjka zębowa.

Poniżej, w kości, znajduje się korzeń. Zęby zazwyczaj mają od 1 do 3–4 korzeni, chociaż zdarzają się zęby, które mają ich więcej. Długość korzenia, a w zasadzie jego pole powierzchni, wpływa na stabilność zęba (im dłuższy korzeń i im większa liczba korzeni w zębie, tym jest on silniej utrzymywany w zębodole, czyli specjalnym łożu dla zęba w kości szczęki i żuchwy).

Poszczególne zęby można rozróżnić na podstawie kilku charakterystycznych cech. Pierwszą z nich jest oczywiście ustawienie w łuku zębowym. Najbardziej z przodu znajdują się siekacze przyśrodkowe („jedynki”), następnie siekacze boczne („dwójki”), kły („trójki”), pierwsze („czwórki”) i drugie („piątki”) zęby przedtrzonowe i na koniec pierwsze („szóstki”), drugie („siódemki”) i czasami trzecie („ósemki”) zęby trzonowe. Niekiedy w trakcie rozwoju płodowego zęby mogą „zamienić się miejscami”, niektóre mogą się w ogóle nie wykształcić lub nie wyrznąć w okresie fizjologicznego wyrzynania.

Kolejnym sposobem rozróżniania zębów jest budowa ich korony. Siekacze przyśrodkowe górne są największymi zębami w przedniej części łuku zębowego. Mają spłaszczony brzeg sieczny (czyli poziomą linię „na końcu” zęba), lekko zaokrąglony od strony siekacza bocznego. Siekacz boczny najczęściej wygląda jak pomniejszony siekacz przyśrodkowy. Charakterystyczną cechą kła jest jego „szpic”/guzek mniej więcej w połowie brzegu. Zęby przedtrzonowe są zębami mającymi najczęściej dwa guzki: jeden od strony policzków, a drugi od strony języka/podniebienia. Ostatnie zęby – zęby trzonowe – najczęściej mają 3–4 guzki. Zęby przedtrzonowe i trzonowe zamiast brzegu siecznego, który w zębach siecznych służy do odgryzania kęsów, mają powierzchnię żującą. Są to zęby odpowiedzialne za rozcieranie pokarmu i stąd też wynika ich budowa.

Budowa histologiczna zęba (czyli z jakich tkanek składa się ząb?)

Ząb składa się z kilku tkanek: szkliwa, zębiny, miazgi i cementu korzeniowego.

Korona zęba składa się ze szkliwa, zębiny i miazgi, a korzeń z cementu korzeniowego, zębiny i miazgi. Najbardziej zewnętrzną tkanką korony zęba jest szkliwo. Ze względu na twardość (szkliwo jest najtwardszą tkanką organizmu, twardszą nawet niż kość) chroni leżącą poniżej zębinę. Jest nieunerwione i nieunaczynione, nie zawiera również komórek, dlatego jego usuwanie w trakcie wiercenia ubytku lub ścieranie nie powoduje bólu. Również obecność w nim próchnicy nie wywołuje żadnych doznań.

Tkanką znajdującą się pod szkliwem jest zębina. Jest ona podobna do kości. Jest miększa od szkliwa i dzięki temu łatwiej się rozwija w niej próchnica i łatwiej ją zetrzeć, gdy nie jest niczym zabezpieczona (szkliwem lub materiałem wypełniającym). Zawiera wypustki komórek i włókna nerwowe, przez co pacjent czasami odczuwa ból, jeśli występuje w niej próchnica i gdy się ją usuwa.

Pod zębiną znajduje się jama wypełniona komórkami, naczyniami krwionośnymi i nerwami, czyli miazgą. Jakiekolwiek procesy zapalne dziejące się w tej tkance powodują silny ból, który nie ustępuje bez interwencji stomatologa.

Budowa przyzębia

Przyzębie to zespół tkanek, które są częścią narządu żucia. W skład przyzębia wchodzą: dziąsło, błona śluzowa wyrostka zębodołowego, cement korzeniowy, kość zębodołu oraz ozębna (włókna kolagenowe, elastyczne i oksytalanowe, czyli więzadła, naczynia krwionośne i limfatyczne, nerwy oraz tkanka łączna zawierająca liczne komórki).

Ozębna odpowiada za utrzymanie zęba w zębodole, amortyzację sił mechanicznych powstających w trakcie żucia, jak również pośredniczy przy odczuwaniu dotyku, ucisku i bólu i odżywianie zęba. Dzięki zawartości komórek odpowiada za gojenie, wytwarzanie i resorpcję kości wyrostka zębodołowego, cementu korzeniowego oraz włókien ozębnej.

W tym miejscu należy zauważyć, że ząb nie jest sztywno utrzymywany w zębodole ani z nim zrośnięty, tylko wykazuje pewną ruchomość fizjologiczną, niewidoczną dla oka i niewyczuwalną przez pacjenta (80–150 µm). Ta fizjologiczna ruchomość możliwa jest dzięki obecności więzadeł ozębnej. Są to pasma włókien kolagenowych odpowiadające za zawieszenie zęba w zębodole. Można je podzielić ze względu na sposób ułożenia w zębodole, umiejscowienie i funkcję. Najbardziej zewnętrznie, przy szyjce zębowej, znajdują się włókna poziome, odpowiadające za odizolowanie zębodołu i korzenia zęba od środowiska jamy ustnej, jak również stabilizują ząb w płaszczyźnie poziomej (takie obciążenia występują szczególnie w przypadku zębów ustawionych nieprawidłowo w łuku).

Poniżej położone są włókna skośne odpowiadające za przeciwdziałanie sile wtłaczającej ząb, występującej np. podczas żucia.

Najgłębiej znajdują się włókna wierzchołkowe odpowiadające za przeciwdziałanie siłom wtłaczającym ząb w głąb zębodołu, jak również siłom działającym na niego w kierunku poziomym i skośnym.

Funkcja przyzębia

Każdy element przyzębia ma swoją unikatową funkcję. Kość i więzadła odpowiadają za utrzymanie zęba w zębodole, kość i naczynia za jego odżywienie, a więzadła ozębnej i dziąsło odpowiadają za odizolowanie korzenia od szkodliwych czynników w jamie ustnej (np. bakterii zawartych w ślinie).

24.02.2016
Zobacz także
  • Język - budowa, funkcja, fizjologia
  • Ślina
Doradca Medyczny
  • Czy mój problem wymaga pilnej interwencji lekarskiej?
  • Czy i kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
  • Dokąd mam się udać?
+48

w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł

Zaprenumeruj newsletter

Na podany adres wysłaliśmy wiadomość z linkiem aktywacyjnym.

Dziękujemy.

Ten adres email jest juz zapisany w naszej bazie, prosimy podać inny adres email.

Na ten adres email wysłaliśmy już wiadomość z linkiem aktywacyjnym, dziękujemy.

Wystąpił błąd, przepraszamy. Prosimy wypełnić formularz ponownie. W razie problemów prosimy o kontakt.

Jeżeli chcesz otrzymywać lokalne informacje zdrowotne podaj kod pocztowy

Nie, dziękuję.
Poradnik świadomego pacjenta